Stanisław Moniuszko
Stanisław Moniuszko (1819-1872) – to „numer dwa” na liście kompozytorów polskich XIX wieku, zaraz po Chopinie. Co prawda lista ta posiadała do niedawna tylko dwie pozycje… Można jednak sądzić, że trwający obecnie proces przywracania świadomości Polaków nazwisk ówczesnych polskich kompozytorów i ich dzieł, niczego w tej kolejności nie zmieni. Moniuszko był twórcą prawdziwie wielkim, ale również i on oczekuje na pełne docenienie, zwłaszcza poza granicami Polski. Dotychczas się to nie udało; sam Moniuszko za życia zdobył wprawdzie Warszawę, Pragę i Petersburg gdzie był uważany za jednego z wielkich twórców słowiańskich, ale dziś jego sława ma charakter lokalny. Prawdą jest, że pragnął być twórcą „domowym” – jego Śpiewniki domowe są tego dowodem – ale oczekiwał również międzynarodowego rozgłosu.
Tymczasem w samej Polsce z blisko trzystu pieśni Moniuszki znanych dziś jest zaledwie kilkanaście. Z sześciu oper – dwie: opromieniona niebywałym sukcesem warszawskiej premiery Halka (2. wersja 1857) i zdjęty przez cenzurę po trzech przedstawieniach w 1865 Straszny dwór. Czasami wystawia się Hrabinę, lub Verbum nobile, prawie nigdy Parię – ostatnią operę, która zresztą poniosła niezasłużoną klęskę. Piękna uwertura Bajka nieczęsto bywa pięknie grywana. Bardzo rzadko można usłyszeć kantatę Widma czy Sonety krymskie – dwie udane kompozycje do trudnych tekstów Mickiewicza. To mało. Moniuszko został zamknięty w pudełku z napisem „Dobre, bo swojskie”, do którego zagląda się rutynowo, bez wielkiego przekonania i nigdy przy gościach.
A wszak muzyka Moniuszki ma w sobie to coś, czym może podbić światowe estrady – odrębność, smak i kunszt. Jej odrębność wynika z silnej indywidualności kompozytora, jego oryginalnej, bujnej inwencji melodycznej i z tego, że umiał on w jedną całość stopić cechy polskiej muzyki ludowej różnych stron z intonacjami pieśni narodowych, i z obiegowym, europejskim językiem muzycznym epoki. Jej dobry smak polega na tym, że czynniki te pozostają w idealnej równowadze i pozbawione są wszelkiej nachalności. Jej kunszt wreszcie wyraża się w doskonałym opracowaniu kontrapunktycznym, mistrzowskiej instrumentacji i wielkim wyczuciu możliwości głosów wokalnych. Są to zalety, którymi nie zawsze odznacza się muzyka uznanych kompozytorów, od dawna obecnych na scenach i estradach świata. Warto mieć tego świadomość.
