Lipiński Karol
Karol Lipiński (1790 Radzyń Podlaski – 1861 Urłów), polski skrzypek i kompozytor, syn Feliksa, kapelmistrza orkiestry Potockich w Radzyniu, a od 1799 – orkiestry hr. Adama Starzeńskiego we Lwowie. Karol został w niej koncertmistrzem, a w 1809 napisał dla niej trzy wdzięczne symfonie. Studiował dzieła skrzypcowe dawnych mistrzów włoskich, zwłaszcza Giuseppe Tartiniego, co nie było w tym czasie rzeczą zwykłą, opanował też grę na wiolonczeli i dawał solowe recitale na tym instrumencie. Z Lwowem pozostał związany przez następnych 30 lat, do 1814 jako kapelmistrz w teatrze, gdzie wystawiono kilka jego utworów scenicznych, w tym dyptyk operowy Syrena Dniestru (1813-14). We Lwowie organizował koncerty symfoniczne, a w późniejszych latach – kameralne, tu też ożenił się z Reginą Garbaczyńską. W 1814 za radą spotkanego w Wiedniu Louisa Spohra poświęcił się grze na skrzypcach i od 1817 rozpoczął podróże koncertowe po Europie. We Włoszech odwiedził Paganiniego i w 1818 wystąpił wspólnie z nim w Piacenzy. Z Włoch przywiózł wspaniałe skrzypce Stradivariego, ofiarowane mu przez ostatniego ucznia Tartiniego. Koncertował m.in. w Budapeszcie, Lublanie, w szeregu miast włoskich i polskich, w Berlinie, Lipsku, Kijowie, Moskwie i Petersburgu. Po koncertach w Warszawie na przełomie lat 1827/28 otrzymał tytuł 1. skrzypka Królestwa Polskiego, a w maju 1829 wystąpił tu ponownie rywalizując z Paganinim, który przybył do Warszawy z koncertami, by uświetnić koronację cara Mikołaja I na króla Polski. Wzbudziło to słynną polemikę prasową pomiędzy zwolennikami obu wirtuozów; pokazała ona, że Lipiński był jedynym w swoim czasie skrzypkiem w Europie dorównującym Paganiniemu, a zarazem zupełnie od niego różnym. W 1831 otrzymał tytuł 1. skrzypka dworu carskiego. Po kilkuletniej przerwie, wypełnionej doskonaleniem gry, kompozycją i opracowaniami pieśni ludowych, w 1834 wyruszył Lipiński w wielkie tournée koncertowe, od Warszawy i Poznania, przez Lipsk, Frankfurt, Paryż – gdzie spotkał się z Chopinem – a następnie Londyn, do Manchesteru. Kolejne tournee objęło m.in. 1838 Wiedeń (gdzie otrzymał honorowe obywatelstwo miasta), Drezno, Pragę, Lwów, Kijów, Odessę, Petersburg i Rygę. W 1839 przeniósł się z rodziną do Drezna jako kapelmistrz dworu królewskiego, koncertmistrz opery i dyrektor muzyki kościelnej. Na stanowiskach tych pozostał 22 lata, współpracując m.in. z Ryszardem Wagnerem. Zdobył wielki autorytet jako znawca muzyki kameralnej – występował wspólnie z Ferencem Lisztem wykonując sonaty skrzypcowe Beethovena, założył w Dreźnie „Akademię kwartetową”, powierzono mu też redakcję wydania wszystkich kwartetów smyczkowych Haydna (1851). Udzielał tu konsultacji młodym skrzypkom, m. in. J. Joachimowi i H. Wieniawskiemu. W 1844 odbył jeszcze podróż koncertową do Warszawy, Lwowa, Kijowa i Krakowa. Wskutek postępującego reumatyzmu musiał jednak ograniczyć występy, a w 1858 zaprzestał nawet gry w orkiestrze; mimo to dopiero w 1861 przeszedł na emeryturę i spędził ostatnie miesiące życia w Urłowie, wiosce położonej między Złoczowem a Zborowem, gdzie jeszcze w 1845 nabył niewielki majątek. Tam też zmarł 18 grudnia 1861 roku i został pochowany na miejscowym cmentarzu. Jego grób, zwieńczony wysokim obeliskiem, dotrwał do naszych czasów. Zgodnie z testamentem artysty, jego majątek posłużył utworzeniu fundacji im. Karola i Reginy Lipińskich, udzielającej uzdolnionym skrzypkom stypendium na studia w konserwatoriach we Lwowie, Wiedniu i Neapolu. Fundacja ta, nad którą pieczę sprawowali synowie Lipińskiego, działała do roku 1914.
Karol Lipiński był jedną z największych osobowości artystycznych XIX w. Uważa się, że dokonał on harmonijnej syntezy niemal wszystkich znanych w epoce środków techniki wiolinistycznej, których tak pełną paletą nie dysponował żaden ze współczesnych mu skrzypków. Jego grę często przeciwstawiano grze Paganiniego. Jedni podkreślali w niej „północny” umiar i liryzm, inni byli zdania, że to właśnie Lipiński podjął tradycje XVIII-wiecznej włoskiej szkoły skrzypcowej, rzekomo zagubione przez Paganiniego. Oba te odmienne sądy wynikały z estetyki gry Lipińskiego, mającej swe źródła w klasycyzmie, i z niepowtarzalnego, „wielkiego tonu” – jak określano silne, głębokie i śpiewne brzmienie, które potrafił wydobyć z instrumentu. Tę ostatnią cechę od dawna wiązano z jego umiejętnością gry na wiolonczeli, mogło ją też pogłębić zetknięcie ze sztuką wykonawczą Louisa Spohra. Podkreślano powagę, spokój i głębię jego gry, szczególną zdolność różnicowania odcieni lirycznych, a także niezwykłą czystość oraz swobodę w grze akordowej i wielogłosowej. Była to sztuka głęboko emocjonalna, a zarazem zdyscyplinowana, co tłumaczy jej silne oddziaływanie w Polsce, Rosji, Czechach i Niemczech, mniejszy zaś rezonans we Francji, gdzie ceniono grę bardziej zmysłową, dostarczającą miłej, eleganckiej rozrywki.
Swą karierę muzyczną rozpoczynał Lipiński jako kompozytor. Jego młodzieńcze symfonie, utrzymane w stylu klasycznym, świadczą o znajomości wczesnych dzieł Beethovena, i w intrygujący sposób łączą inspiracje włoską szkołą skrzypcową z elementami polskiej muzyki ludowej. Z czterech koncertów skrzypcowych dwa pierwsze – to typowo wirtuozowskie, rozbudowane dzieła; znany II Koncert D-dur „Wojskowy”, stanowi wzorcowy przykład realizacji modnego gatunku concerto militare. Dwa koncerty kolejne są jednoczęściowe; w IV Koncercie z 1844 roku można mówić o stylu romantycznym. Kaprysy Lipińskiego utrzymują się do dziś w praktyce pedagogicznej. W ostatnich latach, głównie za sprawą prof. Andrzeja Wróbla, poznajemy też jego utwory kameralne, napisane z wielkim znawstwem specyfiki gatunku. Twórczość Lipińskiego stanowi cenny dokument epoki, w której wirtuozi skrzypiec święcili swe największe triumfy.
opracowanie Maciej Negrey
