Fara Poznańska
Fot. Aleksander Liebert
Dzisiejsza Kolegiata Farna to już nie ta sama świątynia co kilka wieków temu. Szereg dramatycznych wydarzeń sprawił, że dziś jej dawny budynek możemy oglądać tylko na rycinach i obrazach. Dokładna data fundacji kościoła pw. św. Marii Magdaleny nie jest znana, przyjmuje się jednak, że sięga 1253 roku. Wtedy to książę Przemysł przeniósł swoją siedzibę na lewy brzeg Warty. W tym czasie przystąpiono prawdopodobnie do budowy kościoła miejskiego. Istnieje prawdopodobieństwo, że parafia, być może w prowizorycznej kaplicy, istniała już od około 1252 roku. Pierwotny kościół parafialny stał na obecnym Placu Kolegiackim i był otoczony cmentarzem. W kronikach pojawiają się różne daty jego powstania [Annales Posnanienses – 1253, natomiast Kronika wielkopolska – 1262], sporną kwestią jest więc jak długi czas upłynął od wystawienia przywileju lokacyjnego miasta do założenia kościoła. W roku 1263 biskup poznański Boguchwał III dokonał konsekracji pierwszego kościoła miasta Poznania. Patronat nad kościołem św. Marii Magdaleny sprawowali kolejno: kapituła katedralna (XIII wiek), król Przemysł II (do roku 1296), Siostry Dominikanki (do roku 1447), królowie polscy (do roku 1555), w końcu magistrat miasta Poznania.
Ryc. Krzysztof Romiński
Nieznany jest wygląd pierwotnego kościoła. Wiadomo, że w 1388 roku zastąpiono go nowym, w stylu gotyckim, zapewne murowanym, który spłonął w 1447 roku. Na jego miejscu w 1470 r. wzniesiono znacznie większą świątynię z bardzo wysoką wieżą. Zwieńczeniem tego dzieła było podniesienie kościoła parafialnego do rangi kolegiaty.
Świątynia poznańska była jednym z największych kościołów w ówczesnej Europie. Ogromny gmach wypełniał niemal całą długość obecnego placu Kolegiackiego. Była to murowana trójnawowa bazylika w stylu późnogotyckim o długości ok. 70 m, szerokości ok. 42 m, wysokości nawy głównej ok. 30 m. Wnętrze było bogato zdobione: ilość kaplic rosła wraz z postępem budowy, a tym samym rosła liczba dzieł wypełniających ich wnętrza – na pocz. XVII w. kościół miał aż 52 ołtarze.
W 1657 roku wojska szwedzkie podpaliły kościół. Odbudowano go i konsekrowano w 1661 roku. Niestety nie wrócił on już nigdy do dawnej świetności, a z biegiem czasu jeszcze podupadał. Ostateczny cios zadał mu pożar w 1780 roku. Ponieważ rząd pruski sprzeciwiał się odbudowie, bp Okęcki przekazał w 1782 roku Parafii na wieczne czasy świątynię p.w. św. Stanisława Biskupa, opuszczoną w 1773 roku przez Ojców Jezuitów po kasacie ich zakonu. W roku 1799 mury zniszczonej dawnej kolegiaty rozebrano, fundamenty zrównano z ziemią, a powstały plac przeznaczono na targowisko miejskie.
Fot. Aleksander Liebert
Obecny kościół parafialny należy do najokazalszych pomników architektury barokowej w Polsce. Budowany był w latach 1651 – 1701, początkowo pod kierownictwem Thomasa Poncino de Goricia z Lugano, później według planów o. Bartłomieja Wąsowskiego, ostatecznie pod nadzorem Jana Catenazziego. Równocześnie prowadzono prace we wnętrzu: malarz Karol Dankwart dekorował główne partie sklepienia, a Włoch Alberto Bianco wykonywał prace sztukatorskie.
Monumentalny kościół zbudowany jest na planie krzyża łacińskiego. Majestatyczność wnętrza podkreślają dwa rzędy biegnących wzdłuż nawy głównej marmoryzowanych kolumn, zwieńczonych kapitelami. Sklepienia są bardzo bogato zdobione dekoracją malarską i rzeźbiarską. Podobny wystrój mają dwie sale na emporach nad bocznymi nawami. Ołtarz główny jest dziełem architekta Pompeo Ferrari’ego. W nawach bocznych jest 10 ołtarzy murowanych i dwa skromniejsze drewniane pod emporą chórową.
Fot. Aleksander Liebert
Wśród najcenniejszych zabytków wymienić należy: obraz Szymona Czechowicza z 1756 roku „Wskrzeszenie Piotrowina” w głównym ołtarzu oraz pochodzące z dawnej Fary obrazy Matki Bożej z Dzieciątkiem (XV w.), św. Barbary z 1748. Z dawnej kolegiaty pozostały także drewniana gotycka figura Jezusa Boleściwego z ok. 1450 roku oraz drewniana Pieta, monstrancje: późnogotycka (XVI wiek) i barokowa (1732 rok), haftowany ornat gotycki z XV/XVI wieku, należący do nielicznych haftów średniowiecznych polskiego pochodzenia. Z 1876 roku pochodzą organy Friedricha Ladegasta z Weissenfels – zachowane do dziś w oryginalnym kształcie brzmieniowym.
