Fara Konińska
Fot. Aleksander Liebert
Samodzielna parafia św. Bartłomieja powstała w początkach XV wieku (istniejący kościół p.w. św. Bartłomieja był już od połowy XII wieku kościołem filialnym parafii św. Piotra i Pawła w Starym Mieście). Do 1818 r. parafia należała do archidiecezji gnieźnieńskiej. Do 1969 roku, była to jedyna parafia konińska po lewej stronie Warty. Tradycyjnie jest to parafia dziekańska. Pierwszy kościół powstał w 1100 r., a według tradycji jego fundatorem był Piotr Dunin, rycerz z czasów Bolesława Krzywoustego, legendarny fundator 77 kościołów. Świątynia ta podczas najazdu Krzyżaków w 1331 r. została spalona. Odbudowana i powiększona w ciągu XIV i XV stulecia, otrzymała tytuł św. Bartłomieja i zasadniczo przetrwała w niezmienionej formie do dzisiaj. Najstarszą jej częścią jest obecna zakrystia – dawniej kaplica Świętej Trójcy – wzniesiona prawdopodobnie w początkach XIII w. Pomimo kilkakrotnych remontów i przebudówek kościół nie stracił swojego pierwotnego gotyckiego stylu. Nie ucierpiał też w czasie ostatnich działań wojennych.
Obecny gotycki kościół św. Bartłomieja jest budynkiem murowanym z cegły (w najstarszych częściach murów bloki z piaskowca), oszkarpowanym, trzynawowym, z prezbiterium niższym od nawy głównej i trójbocznie zamkniętym. Dach nad nawami bocznymi pulpitowy, nad nawą główną, prezbiterium i kaplicą gotycką – dwuspadowy. Nad wschodnim szczytem nawy sygnaturka.
Od strony północnej świątyni przylega zakrystia (dawna kaplica Świętej Trójcy) i kruchta dobudowana podczas generalnego remontu w latach 1866-1872. Od strony południowej, przy prezbiterium, znajduje się gotycka kaplica Przemienienia Pańskiego oraz renesansowa kaplica dedykowana Najświętszej Maryi Pannie Niepokalanie Poczętej, ufundowana w 1607 r. przez obywatela konińskiego, doktora medycyny i filozofii, Jana Zemełkę (Zemeliusza). Kaplica zbudowana jest na planie zbliżonym do kwadratu, nakryta ośmioboczną kopułką z latarnią. Na jej zewnętrznej ścianie znajduje się tablica fundacyjna z 1595 r. oraz niewielkie epitafium dwóch księży mansjonarzy z końca XVIII w., z herbem Konina. Fasada frontowa świątyni, zwieńczona szczytem o falistej linii barokowej ozdobionym wnękami, posiada ostrołukowy portal profilowany. W drzwiach kościoła zachowane dwie piętnastowieczne kołatki z brązu, w kształcie lwich głów. Z prawej strony świątyni niewysoka, półokrągła baszta z otworami strzelniczymi. W północnej szkarpie kościoła tablica z krzyżem milowym. W kruchcie gotycka kropielnica kamienna w kształcie kielicha.
Fot. Aleksander Liebert
Prezbiterium – zamknięte trójbocznie – oświetlone oknami ostrołukowymi. W nim stalle renesansowe z 1604 r. – rzeźbione, intarsjowane, ozdobione motywami roślinnymi i zwierzęcymi. Nawy boczne są otwarte do nawy głównej filarowymi arkadiami ostrołukowymi. Sklepienie nawy głównej i prezbiterium – gwiaździste; w nawach bocznych – siatkowe; w kaplicy Przemienienia – krzyżowo-żebrowe, w kaplicy Zemełki – niewysoka kopułka. Polichromię wnętrza wykonał w latach 1904-1910 Eligiusz Niewiadomski. Odświeżona w latach 1964-1967. Ołtarz główny, neogotycki, z 1911 r. W nawach bocznych i kaplicy przemienienia ołtarze barokowe, z połowy XVIII w. W kaplicy Zemełki ołtarz rokokowy. Późnobarokowy prospekt organowy z ok. 1700 r. Ambona z 1885r.
Fot. Aleksander Liebert
Na cmentarzu przykościelnym, od 1818 r. stoi stary romański słup kamienny (obecnie całkowicie odnowiony), wzniesiony około połowy XII w. przez Piotra Dunina dla oznaczenia połowy drogi między Kaliszem a Kruszwicą. Godne uwagi są również krzyże i figury przydrożne: Krzyż o. Tarejwy na Wale, kapliczna Matki Bożej przy ul. Zagórowskiej.
